Đọc – [Experience]
Độc giả chúng ta vẫn thường quan niệm: Sáng tạo trong văn học là khi tác giả thể hiện được cái tôi cá nhân độc đáo, mới mẻ – hay nói cách khác là khẳng định mình. Nhưng Love Books Love Life cho rằng, sáng tạo nghệ thuật là một vòng tuần hoàn có quy luật, nó không chỉ nằm ở việc tác giả khẳng định bản thân ra sao, mà còn phụ thuộc vào việc họ phủ định chính mình như thế nào. Chính vì vậy, ở bài viết này, Love Books Love Life sẽ đưa đến cho bạn đọc một góc nhìn hoàn toàn mới về quá trình sáng tạo trong văn chương, để chúng ta hiểu được tính đa chiều và xoay vần của nghệ thuật.
Sáng tạo là quá trình tác giả nỗ lực khẳng định mình
Nghệ thuật nói chung, văn học nói riêng là lĩnh vực của sự độc đáo, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, không chấp nhận sự lặp lại của những điều đã biết. Sự lặp lại tẻ nhạt là cái chết của văn học. Chính điều ấy đòi hỏi người cầm bút phải thể hiện phong cách riêng của bản thân, khẳng định dấu ấn không lẫn trộn, bộc lộ tài năng, phẩm chất và kỹ thuật của mình. Nói cách khác, để tạo nên tên tuổi và chỗ đứng trong trái tim người đọc, nhà văn cần nỗ lực khẳng định mình, từ đó thúc đẩy sự sáng tạo mang chủ nghĩa cá nhân.
Để làm rõ hơn điều này, Love Books Love Life muốn nhắc đến một trong những ngòi bút tài hoa bậc nhất của nền văn học Việt Nam – nhà văn Nguyễn Tuân. Trong các tác phẩm của mình, ông luôn giữ một nét chung, nét ổn định ở phong cách sáng tác – điêu luyện, phóng khoáng, tài hoa, uyên bác. Về đối tượng phản ánh, nhà văn luôn quan tâm đặc biệt đến những con người có phẩm cách độc đáo pha chút ngang tàng của người nghệ sĩ. Người đọc hẳn không còn xa lạ với một Huấn Cao trong “Chữ người tử tù” dám chống lại cả triều đình phong kiến thối nát vì hoài bão tung hoành ở đời, nhưng vẫn giữ thiên lương cao đẹp của trái tim nghệ sĩ nhạy cảm trước cái đẹp; hay một người lái đò sông Đà trong tác phẩm cùng tên có sở thích mạo hiểm, đối diện với thử thách, hiểm nguy – vừa giống như một dũng tướng bình tĩnh, tự tin, cũng vừa là một “tay lái ra hoa” xưa nay chưa từng có. Về bút pháp, nhà văn hầu như không quan tâm đến những chi tiết về đời thường, đời tư như gia đình, nếp sống,… mà khám phá sự vật, hiện tượng, con người trên phương diện thẩm mỹ. Vì vậy, hình tượng nhân vật của ông thường nổi bật hơn ở vẻ đẹp lý tưởng cao cả. Bên cạnh đó, nhà văn Nguyễn Tuân cũng thường chú trọng vào những cảnh tượng tạo cảm giác mãnh liệt bằng việc sử dụng thủ pháp tương phản trong rất nhiều tác phẩm. Tác giả luôn biết cách biến hóa khôn lường trong cách sử dụng từ ngữ, khiến câu văn chau chuốt, gợi hình, gợi cảm, đó là lý do ông được mệnh danh là “thầy phù thủy” của ngôn ngữ.
Cũng mang nét phóng khoáng, tự do, nhưng phong cách sáng tác của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp lại phát triển theo hướng hoàn toàn khác. Giọng văn ông lạnh lùng đến mức độ không một sắc thái biểu cảm. Tác giả thường thể hiện thái độ dửng dưng tuyệt đối đối với nội dung tư tưởng được thể hiện trong tác phẩm. Qua giọng văn ấy, thế giới nhân vật, nội dung câu chuyện luôn hiện ra một cách trung thực, khách quan trước mắt người đọc. Độc giả tách biệt hoàn toàn so với thiên kiến của tác giả và có thể tự do đánh giá nhân vật theo chủ kiến của mình. Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp thường dùng nhiều câu trần thuật ngắn gọn, súc tích, mang đậm tính liệt kê và rất chuộng sử dụng câu đơn hoặc câu ghép ngăn cách bởi dấu phẩy rạch ròi. Như trong “Tướng về hưu”, tác giả viết: “Cha tôi tên Thuấn, con trưởng họ Nguyễn. Trong làng, họ Nguyễn là họ lớn, số lượng trai đinh có lẽ chỉ thua họ Vũ. Ông nội tôi trước kia học Nho, sau về dạy học…” Tuy nhiên, để cân bằng lại sự lạnh lùng trong ngòi bút, ông thường hay đưa thơ vào văn xuôi và đi theo dòng thời gian tuyến tính để làm tăng tính thẩm mỹ cho truyện ngắn của mình.
Quả thực, tạo ra nét độc đáo riêng trong phong cách sáng tác là điều mà mọi nhà văn luôn muốn hướng đến. Bởi lẽ, đó được xem là dấu hiệu đánh dấu sự khác biệt của nhà văn này với nhà văn khác, đồng thời khẳng định giá trị của sáng tạo trong văn chương: “Sáng tạo nghệ thuật là quá trình kép, nhà văn vừa tạo ra thế giới, vừa kiến tạo gương mặt mình”. Love Books Love Life cho rằng bản sắc riêng, khí chất riêng của mỗi tâm hồn tác giả làm nên một diện mạo riêng cho văn học và cho nghệ thuật.
Sáng tạo cũng là quá trình không ngừng phủ định bản thân
Phủ định ở đây không phải là sống giả, viết giả so với bản chất của mình, mà là thay đổi bản thân, xóa bỏ những tư duy cũ không còn phù hợp để làm mới, phát triển dấu ấn riêng. Quá trình phát triển của văn học gắn liền với hành trình lịch sử của dân tộc, có những quan niệm xưa đúng nay sai, những ý kiến trước hay giờ dở. Con người ngày càng phát triển, bối cảnh xã hội khác xưa,… đòi hỏi người nghệ sĩ buộc phải thay đổi cách viết, đề tài khai thác và có cách cảm thụ, khám phá mới mẻ. Hay nói cách khác, người cầm bút cần cách tân thay đổi diện mạo của mình, chính là góp phần vào thay đổi diện mạo của văn học.
Chính bản thân nhà văn Nguyễn Tuân là một ví dụ điển hình cho việc không ngừng phủ định mình. Bước ngoặt trong sự đổi mới của ông được đánh dấu bằng Cách mạng tháng Tám năm 1945. Về nội dung, tư tưởng, trước Cách mạng, nhân vật trong văn ông thường là những con người đặc tuyển với vẻ đẹp và phẩm chất phi thường, mà ta thường gói lại thành một chữ “ngông”. Sau Cách mạng, Love Books Love Life nhận thấy truyện của ông có độ “đằm” hơn. Con người thay vì bất mãn trước thời cuộc, trước xã hội phong kiến, bấy giờ trở nên hòa quyện với vẻ đẹp của thiên nhiên, quê hương, đất nước. Về nghệ thuật, bút pháp của nhà văn thay đổi rất linh hoạt. Trước Cách mạng, tác giả thường viết truyện ngắn, ngòi bút ông vừa lãng mạn, vừa hiện thực đầy biến hoá. Tuy nhiên, không gian và thời gian của truyện có tác động hạn chế lên tài năng của nhà văn, khiến cho người đọc cảm thấy đây không thực sự là sở trường của ông. Sau Cách mạng, nhà văn Nguyễn Tuân thử sức nhiều hơn với thể loại tuỳ bút – thể loại mà ông vẫn thường xem là “độc tấu”. Tuỳ bút của ông đều mang cốt truyện, nhưng nhà văn có dịp thể hiển tài năng của mình hơn với ngôn ngữ phóng khoáng, hình ảnh sáng tạo, vận dụng kiến thức ở nhiều lĩnh vực,… Có thể nói, trước kia tác giả tuyệt đối sự phi thường, giờ đây thống nhất phi thường với đời thường. Trước kia phong cách ông gói gọn bằng chữ “ngông”, giờ đây ngòi bút ấy vẫn tài hoa, uyên bác nhưng không còn ngông ngạo mà đôn hậu, tin yêu.
Bên cạnh đó, chúng ta không thể không nhắc đến nhà văn tiên phong trong việc cách tân văn học những năm 1975 – một tác giả mà Love Books Love Life vô cùng yêu thích – nhà văn Nguyễn Minh Châu. Ông là cây bút có ảnh hưởng lớn đối với văn học Việt Nam trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ và thời kỳ đầu Đổi Mới – cũng là hai giai đoạn phản ánh rõ nét nhất trong sự biến chuyển trong quan niệm sáng tác của ông. Trước năm 1975, nhà văn Nguyễn Minh Châu luôn khẳng định bản sắc cá nhân bằng phong cách kết hợp hài hòa triết lý cuộc đời với trữ tình lãng mạn. Hậu chiến, văn ông nặng về nội dung, tư tưởng hơn phương diện nghệ thuật. Ông thường xây dựng hình tượng nhân vật trong mối quan hệ đa chiều, phức tạp để đào sâu vào mặt khuất lấp của đời sống con người sau chiến tranh. Nhà văn muốn tố cáo chiến tranh thông qua những tàn tích, dư âm của nó trong lối sống và tư tưởng của người dân, để khẳng định rằng chiến tranh chưa bao giờ thực sự kết thúc. Từ đó, tác giả đề cao quan điểm nghệ thuật vị nhân sinh và đưa ra những triết lý thấm thía, thâm sâu.
Love Books Love Life đưa ra một vài tác giả tiêu biểu, để muốn nhấn mạnh với bạn đọc rằng: Sáng tạo không chỉ nằm ở việc thể hiện cái tôi, mà còn ở việc định hướng và làm mới cái tôi. Một nhà văn mà chỉ giữ mãi một kiểu viết, một lối tư duy thì sẽ không bao giờ phát triển được, sẽ không bao giờ được gọi là “sáng tạo”. Văn học phát triển theo tiến trình lịch sử, vậy chẳng có lý nào lịch sử thay đổi mà văn học lại đứng yên? Người cầm bút cũng cần phải là người giữ chặt yên cương, để đưa văn chương đến một miền đất mới, với những quan điểm nghệ thuật mới. Love Books Love Life cho rằng đó mới đích thực là sáng tạo.
Tạm kết
Khẳng định mình và phủ định mình không phải là hai hành động đối nghịch nhau mà là sự bổ sung lẫn nhau, đặt ra yêu cầu cho người nghệ sĩ trong sáng tạo nghệ thuật: Phải vừa thể hiện được cái tôi cá nhân, vừa thay đổi lối viết sao cho linh hoạt, cách tân văn học sao cho phù hợp.
Một nhà văn có thể có nhiều cách viết, lối đi, khám phá riêng tuỳ từng tác phẩm hoặc từng giai đoạn, miễn sao thống nhất với phong cách và giọng điệu của nhà văn ấy. Và chỉ khi người cầm bút đạt được đến cảnh giới vừa nỗ lực khẳng định mình, vừa cách tân bứt phá, khi ấy diện mạo văn học mới được thay đổi, nghệ thuật mới duy trì được đặc tính sáng tạo vốn có.
Writer: Rosie.
Editor: Nam LB.
Bản quyền nội dung bài viết thuộc về Love Books Love Life. Yêu cầu không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý của tác giả. Hãy tôn trọng tác giả bằng cách khi Re-post chú thích ghi nguồn đầy đủ!“Love Books Love Life – Lắng nghe để sẻ chia”
1 Comment