Sách – [Facts]
Từ thuở xa xưa cho đến hiện tại, văn học đã được khai phóng, phát triển và luôn nắm giữ một vai trò không thể thay thế. Sách văn học, bao gồm tiểu thuyết và truyện ngắn, luôn có hai mục đích: Giải trí và giáo dục. Vế thứ nhất có lẽ khá hiển nhiên, còn vế thứ hai – truyện được sử dụng như một phương tiện giáo dục, thì không phải ai cũng hiểu rõ. Trong bài viết này, Love Books Love Life sẽ làm rõ chức năng giáo dục của sách văn học thông qua mối quan hệ giữa độc giả – tác giả – tác phẩm, để từ đó thấy được dòng sách này có một vị trí không thể thay thế.
Tính giáo dục thông qua mối tương quan giữa độc giả và tác giả
Mọi tác phẩm văn học đều mang những giá trị nhất định trên nhiều phương diện khác nhau. Riêng sách văn học – thế giới của những câu chuyện, mang đến cho người đọc những hình ảnh thật, tin tức thật của cuộc sống vào một thời kỳ nào đó, ở một địa điểm nào đó. Chúng ta hiện đang sống trong một thế giới trải qua nhiều biến chuyển vĩ đại. Những tiểu thuyết gia thường phản ánh đúng những sự kiện diễn ra trong quá khứ, hoặc dự đoán những vấn đề có thể xảy đến trong tương lai. Sự thật đã cho thấy rằng nhiều nhà văn đã cố gắng báo động độc giả về tình trạng xã hội và kinh tế khẩn cấp, cũng như về tai họa đang đe dọa nhân loại trong các cuốn sách văn học. Nhưng lời báo động đó nhiều khi không được nói thẳng ra, vì một cuốn truyện hay thì không thể thuyết pháp hay giảng đạo lý một cách lộ liễu. Vì vậy, người đọc cần sáng suốt để có thể hiểu được những thông điệp và câu chuyện mà tác giả ngầm truyền tải.
Thời kỳ nào cũng xuất hiện những tác phẩm chỉ phiến diện mô tả các hình thái cuộc sống để tạm thời giải trí độc giả: Đó là những tác phẩm đôi khi được mệnh danh là “văn chương đào thoát”. Bạn đọc không nên mất nhiều thời gian quan tâm về các tác giả viết thể loại văn chương đó. Ở đây Love Books Love Life chỉ muốn đề cập tới những tác giả có một sức tưởng tượng dồi dào và một văn tài cao quý. Những tiểu thuyết gia thật sự có tài và có tâm là những người chủ trương quan điểm nghệ thuật vị nhân sinh chứ không phải nghệ thuật vị nghệ thuật. Họ viết cho người đọc và cho các thế hệ sau này soi dõi chứ không phải viết để làm đẹp hệ thống tư tưởng. Họ phân tích kỹ lưỡng những phức tạp và mâu thuẫn của đời sống, và đề nghị giải pháp, dù rằng những giải pháp họ đề nghị chưa hẳn đem lại phương thuốc hoàn toàn. Quy chiếu lên việc phản ánh hiện thực và dự đoán tương lai, ta thấy được các nhà văn luôn muốn truyền tải rất nhiều giá trị về cuộc sống đến với độc giả. Love Books Love Life cho rằng đây là tính giáo dục rất ẩn ý, sâu sắc của sách văn học.
Ngoài ra, sách văn học có một nhánh riêng được gọi là sách văn học “gây sốc” vì nhiều tình tiết bất ngờ và đau buồn. Một trong những ảnh hưởng của những tác phẩm văn học “gây sốc” là nó tạo nên một nỗi đau đột ngột trong tâm trí và khơi gợi sự cảm thông với những người đang chịu đựng bạo lực và bất bình đẳng. Dù cho người đọc có quan điểm về các giải pháp cụ thể cho những bất bình đẳng này như thế nào, họ cũng không thể tránh khỏi việc đặt mình vào tâm thế phản tỉnh, thảo luận, và tìm kiếm những cách vượt ra khỏi định kiến của mình và tiến tới một xã hội nhân tính hơn. Nói đơn giản hơn, những tác phẩm văn học có thể khiến độc giả đồng cảm với dòng tâm trạng và mạch chuyển biến của nhân vật, nhưng cũng tạo cho độc giả những suy tư, chiêm nghiệm. Như vậy, việc đọc tưởng chừng giản đơn lại trở nên có ý nghĩa giáo dục sâu sắc.
Tính giáo dục thông qua mối tương quan giữa độc giả và tác phẩm
Đọc sách văn học có thể rèn luyện cho chúng ta có khả năng đánh giá, nhận xét một cuốn sách. Điều này dẫn tới việc phê bình nghệ thuật, vừa có thể coi là một sở thích, vừa có thể coi là cơ hội để ta suy ngẫm. Riêng đối với người trẻ, sớm hay muộn vấn đề định nghĩa thế nào là một cuốn sách hay cũng được đặt ra. Love Books Love Life thấy rằng có những độc giả trẻ tuổi thường ngại không dám quả quyết bênh vực ý kiến phê phán thành thực của mình, dù đúng dù sai, nếu ý kiến đó chống lại ý kiến của các phê bình gia nổi tiếng. Khi không thích một cuốn sách nào đó đã được công nhận là hay, thì họ sẽ tự hỏi sự phê bình có những nguyên lý nào có thể áp dụng cho mọi tác phẩm văn chương được không. Họ không dám tin ở óc thẩm mỹ hoặc phê bình của mình. Love Books Love Life nhận thấy các bạn trẻ thường hay cắt nghĩa những sự việc mô tả trong một cuốn sách bằng cách so sánh hoặc đối chiếu với những sự việc đã được đọc trong một cuốn sách khác. Độc giả có tuổi thì lại dùng kinh nghiệm bản thân để xem những gì nói trong sách đúng hay sai. Chính điều này cho thấy người đứng tuổi có phương tiện đầy đủ hơn người trẻ để trở thành phê bình gia chân chính. Nhưng thật ra bất kỳ đánh giá nào cũng có giá trị, nó càng có giá trị khi đó là đánh giá của chính bản thân người đọc sau khi gấp lại trang sách. Bởi khi ta nảy sinh những đánh giá, có nghĩa rằng ta đang hình thành mối liên hệ, tương quan mật thiết với tác phẩm văn học.
Tại giảng đường Columbia, một nhóm giảng viên yêu cầu sinh viên giải thích hết sức thành thực và rõ ràng phản ứng của họ về các tiểu thuyết họ đọc, không phải để nhận định một cuốn sách nào đó hay hoặc dở, mà chỉ cần tìm rõ nguyên cớ tại sao họ đã nghĩ về cuốn sách đó như vậy. Một sinh viên trẻ tuổi đã cho biết rằng đối với hắn cuốn “Valley of the Moon” của Jack London là cuốn sách hay nhất anh đã được đọc. Nhân vật trong truyện đó được tả rất sống động và thực, còn cốt truyện thì được xây dựng vững vàng.
Anh viết rằng vào một ngày mùa hạ đẹp trời, khi vừa được bình phục sau một tai nạn, anh ra ngồi ở một công viên và được một thiếu nữ đọc lớn tiếng cuốn sách đó cho anh nghe. Giọng của thiếu nữ rất hay khi cô đọc tới đoạn tả những cuộc tranh đấu của vai chính trong truyện. Và anh thì thích nhưng cuộc tranh đấu. Lúc ấy, có gió mát thổi nhẹ, có chim hót, có thuyền nhỏ lướt trên vịnh gần đó, và có người chơi quần vợt ở đằng xa. Anh sinh viên kia thấy trong người vô cùng khoan khoái, và trong trạng thái đó cuốn sách kia trở nên hay lạ kỳ. Đối với “The Ambassadors” của Henry James, có hai phản ứng trái ngược nhau. Theo ý một phụ nữ thì cuốn sách đó rất xoàng xĩnh. Nhưng cô là một nữ khán hộ và đã đọc cuốn sách ấy trong một phiên gác săn sóc cho bệnh nhân đại thần kinh. Những cảnh tượng kinh khủng diễn ra trước mắt cô khiến cho câu chuyện của James trở nên giả dối và phi lý. Đối với một sinh viên khác, thì cuốn truyện đó lại đượm một ý nghĩa thâm thúy. Trong bài làm, cậu ấy bày tỏ rằng mình vừa có những thay đổi lớn lao trong thái độ đối với cuộc đời. Bởi cuốn tiểu thuyết đã làm cho cậu hiểu rõ bản thân hơn, thấu được những chân lý mới mà cậu chưa từng được biết. Love Books Love Life phải khẳng định rằng, việc đánh giá một cuốn sách văn học hay dở ra sao phụ thuộc rất nhiều vào mối tương quan giữa câu chuyện trong sách và đời sống thực tế của độc giả.
Đọc một cuốn tiểu thuyết thậm chí còn có thể dẫn đến phản ứng liên hệ mật thiết hơn nữa khi độc giả vô tình hay hữu ý, đồng nhất mình với một nhân vật nào trong truyện. Cách đọc truyện như vậy có thể rất hứng thú, và khi độc giả đã hiểu rõ mình đồng nhất với một nhân vật trong truyện, thì sẽ thu thập được một kinh nghiệm vô cùng quý báu. Love Books Love Life xin dẫn ra đây một ví dụ về những thanh niên tự thấy mình giống nhân vật Philip trong truyện “Of Human Bondage” của Somerset Maugham. Philip, vì có nhiều nhược điểm, đã vấp váp nhiều trong lúc lăn lộn với cuộc đời trước khi đạt được thành công. Và nhân vật đó đã an ủi rất nhiều thanh niên thấy mình cũng ở trong cảnh ngộ tương tự.
Từ mối tương quan sâu sắc giữa độc giả và tác phẩm, ta có những đánh giá riêng của bản thân mình về cuốn sách vừa đọc, để chọn lọc những thông điệp và giá trị phù hợp với tư duy thẩm mỹ và hệ thống tư tưởng của bản thân, đồng thời cũng biết thông cảm với lập trường, quan điểm của người khác. Đây chính là tính giáo dục mà sách văn học luôn hướng đến. Không có một sự giáo dục nào có ý nghĩa hơn việc tự giáo dục chính mình.
Tính giáo dục của sách văn học không thể nói hết chỉ trong ngày một ngày mai. Nhưng khi phân tích mối quan hệ giữa ba đối tượng tác giả – độc giả – tác phẩm, chúng ta hiểu được phần nào những ý nghĩa sâu xa của những cuốn tiểu thuyết và truyện ngắn ta vẫn đọc hàng ngày. Từ đó, ta nhận ra rằng nếu mất đi sách văn học, cũng là mất đi một phương tiện giáo dục không thể thay thế. Vì vậy, là những độc giả thông thái, Love Books Love Life tin rằng các bạn sẽ luôn biết cân bằng giữa các thể loại sách, để luôn giữ một góc cho những cuốn truyện và tiểu thuyết vô cùng tuyệt vời.
Source: Tiểu thuyết hiện đại (Modern Fiction) – Dorothy Brewster & John Angus Burrell.
Translator: Dương Thanh Bình.
Editor: Rosie.
Bản quyền nội dung bài viết thuộc về Love Books Love Life. Yêu cầu không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý của tác giả. Hãy tôn trọng tác giả bằng cách khi Re-post chú thích ghi nguồn đầy đủ!“Love Books Love Life – Lắng nghe để sẻ chia”
4 Comments