Đọc – [Facts]
Công nghệ thông tin đang phát triển vượt trội và đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống con người. Vì vậy sự tác động của công nghệ đến các loại hình nghệ thuật là quy luật tất yếu. Cũng như cách báo chí – truyền thông triển khai những xu hướng loại hình mới trong thời đại số như báo mạng điện tử, infographic, megastory,…, không gian văn học cũng đã có sự dịch chuyển, và khái niệm “văn học mạng”, hay văn học số chính thức ra đời.
Hiểu đúng về “văn học mạng”
Tính đến thời điểm này, văn học mạng vẫn chưa có một khái niệm thống nhất. “Văn học mạng có hai cách hiểu chủ yếu: từ giấy đưa lên mạng và viết riêng trên mạng. Các tên gọi khác của văn học mạng là văn học internet, văn học điện tử, văn học số” (Phạm Xuân Nguyên, Tạp chí văn nghệ quân đội). Một tác phẩm văn học mạng có thể được định nghĩa là “một công trình mà tính thẩm mỹ văn học nổi lên từ máy tính”, “công việc chỉ tồn tại trong không gian mà nó được phát triển/viết/mã hóa trong không gian kỹ thuật số” (Heckman, Davin; O’Sullivan, James (2018). “Electronic Literature: Contexts and Poetics”. Literary Studies in the Digital Age: An Evolving Anthology). Tuy nhiên Love Books Love Life cho rằng, văn học mạng được hiểu theo nghĩa rộng nhất – là văn học được sáng tác, công bố, lưu truyền và tiếp nhận trong môi trường mạng Internet toàn cầu. Văn học mạng phong phú và mang sự phá cách hơn vì bỏ đi các rủi ro và rắc rối khi xuất bản, đồng thời càng dễ dàng tiếp cận với độc giả chỉ với một cú nhấp chuột.
Love Books Love Life cho rằng phạm vi sáng tác, công bố, tiếp nhận văn học mạng rất rộng. Trước hết là môi trường mạng internet toàn cầu: các blog, website, các trang mạng xã hội, các chuyên trang, chuyên mục văn hóa, văn nghệ của báo chí điện tử đều có thể trở thành nơi công bố, tiếp nhận văn học mạng. Phải được sáng tác, tiếp nhận sống động trong môi trường đặc thù như thế, mới là văn học mạng. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng, văn học mạng cũng tìm về con đường xuất bản truyền thống: Sau một thời gian công bố, chia sẻ trên mạng internet, tác phẩm văn học mạng có thể được người sáng tác lựa chọn để xuất bản dưới dạng các ấn phẩm sách giấy. Trở về hình thức xuất bản truyền thống vừa như một cách khẳng định sự tồn tại vừa như một nỗ lực hợp thức hóa và cạnh tranh thị phần của văn học mạng.
Để trở thành một “nhà văn mạng”, có sáng tác văn học mạng thì tác giả cũng phải là một công dân mạng, nghĩa là không phải ai cũng có thể trở thành nhà văn mạng, sáng tác, công bố trên mạng. Tác giả văn học số, trước hết phải là độc giả của mạng Internet, gắn bó, thuần thục kỹ thuật truy cập internet.
Sự chuyển biến trong không gian và tính ưu việt của văn học mạng
Ở mỗi một thời đại, văn chương được tìm kiếm và lưu truyền trong một không gian riêng: Ca dao tục ngữ truyền miệng, thi văn trung đại bắt đầu được viết trên giấy, văn học đương đại có sự tham gia của công nghệ in ấn, và văn học kỷ nguyên số được biết đến trên nền tảng Internet. Điều đặc biệt ở đây, không gian tồn tại của văn học mạng là một không gian ảo nhưng đa chiều, được lưu trữ và truyền tải qua các loại hình phương tiện khác nhau. Sự dịch chuyển của không gian đã đem đến những hình thức mới như tiểu thuyết dưới dạng trò chơi nhập vai – người quản trị đưa ra cốt truyện và yêu cầu người khác viết tiếp cái kết hay văn học diễn đàn.
Nhờ vào sự chuyển biến trong không gian văn học mà tính tương tác của văn học mạng được đẩy cao. Sự phát triển trên nền tảng công nghệ số khiến cho văn học điện tử trở thành đường biên, xóa nhòa khoảng cách giữa nhà văn và độc giả. Love Books Love Life cho rằng tính tương tác của văn học thời đại 4.0 gần như được đánh giá ở mức tuyệt đối, khi người tiếp nhận không chỉ là người đồng sáng tạo mà đôi khi còn tham gia trực tiếp vào quá trình hoàn thiện văn bản. Nhận xét về tính tương tác trong văn học mạng, tác giả Hà Thanh Phúc chia sẻ: “Văn học mạng có lợi thế là đến rất nhanh với người đọc và nhận được sự phản hồi liên tục, tạo được một không khí rất sôi nổi giữa người viết và độc giả. Bên cạnh đó, việc nhận được nhiều comment của độc giả sẽ khiến tác giả có cái nhìn nhận đa chiều hơn về tác phẩm của mình. Từ đó, sẽ khiến văn học mạng gần gũi hơn với đông đảo người đọc.”
Văn học mạng ra đời cùng với chủ thể sáng tạo mới, ý thức hệ mới, không gian mới với thế hệ độc giả mới, những quy ước và cơ chế vận hành hoàn toàn mới. Nhìn chung, văn học kỷ nguyên số đang trên đà phát triển và tác động sâu sắc đến nhiều mặt của đời sống văn chương hiện thời. Love Books Love Life cho rằng sự xuất hiện của văn học mạng đánh dấu bước ngoặt lớn trong ngành công nghiệp xuất bản. Mặc dù vẫn còn chức năng hợp thức hóa các văn bản, nhưng sách giấy không còn ở vị trí độc tôn nữa, thậm chí văn học điện tử đang đẩy xuất bản truyền thống vào những thách thức, khó khăn mới. Văn học mạng thúc đẩy quá trình dân chủ hóa trong sáng tác và tự xuất bản mà không cần thông qua xét duyệt của bất kỳ đơn vị phát hành nào. Vì vậy, có thể nói, tính sáng tạo và linh động của văn học số vô cùng vượt trội, khác biệt, mới mẻ.
Văn học mạng Việt Nam phát triển ra sao?
Khoảng 5 năm trước, các nền tảng vô cùng từng làm mưa làm gió một thời như Ola, Zing, Yahoo, Blog 360 đã đưa văn học mạng tới gần hơn với độc giả, giúp tác giả thuận tiện hơn trong việc “xuất bản ảo” các tác phẩm của mình. Từ năm 2019 trở lại đây, những nền tảng hỗ trợ cho viết truyện chuyên nghiệp được phát triển vô cùng mạnh mẽ và rầm rộ như Wattpad, Medium, nhưng đây không phải một nền tảng do người Việt tạo ra và chưa hẳn dành riêng cho người Việt, truyện sáng tác Việt chỉ là một phần tử rất nhỏ trong nền tảng văn học mạng toàn thế giới. So với các tác phẩm văn học mạng Trung Quốc tại Việt Nam, Love Books Love Life nhận thấy rằng văn học mạng nước ta vẫn còn khá “lép vế”. Theo “Báo cáo Nghiên cứu Văn học mạng Trung Quốc ở nước ngoài năm 2020” (gọi tắt là “Báo cáo Nghiên cứu”) do iResearch phát hành, số lượng độc giả của văn học mạng Trung Quốc ở nước ngoài đã đạt 31,935 triệu người, và thị trường nước ngoài đạt 460 triệu Nhân dân tệ. Trong đó, cộng đồng người hâm mộ văn học mạng Trung Quốc ở nước ta vô cùng đông đảo và có rất nhiều tác giả văn học số Việt Nam “học theo” phong cách sáng tác của nước bạn.
Tuy nhiên trong vài năm trở lại đây, có nhiều tác giả trẻ đã nổi lên và có những đối tượng độc giả của riêng mình như Nguyễn Thu Thủy, Quỳnh Thy, Leng Keng, Nguyễn Thế Hoàng Linh, Gào, Kawi Hồng Phương, Nguyễn Ngọc Thạch, Anh Khang, Trần Thu Trang, Nguyễn Phong Việt,… Love Books Love Life thấy rằng ngay cả một số nhà thơ, nhà văn có tên tuổi cũng bước vào sân chơi này, khi đưa sản phẩm của mình đến với cộng đồng mạng thông qua các trang blog, trang web cá nhân như Nguyễn Quang Thiều, Đặng Thân, Nguyễn Trọng Tạo…
Dù tính đến thời điểm hiện đại, văn học mạng Việt Nam vẫn chưa có những sự đột phá nhất định, nhưng chúng ta vẫn có quyền được đặt niềm tin cho văn học mạng Việt Nam trong tương lai. Vì Love Books Love Life cho rằng, dù ở thời đại nào, trong không gian nào, sứ mệnh của văn chương nghệ thuật chính là đặt ra những câu hỏi và thách thức, đem đến cho độc giả một cái nhìn lạ và khác trước những vấn đề mà thời đại đó đặt ra. Sự phát triển vượt bậc của công nghệ đã phần nào xóa nhòa những vết lằn ranh giới, nhưng không có nghĩa là nó không có giới hạn. Tương lai của văn học số Việt Nam phụ thuộc vào những cây viết trẻ đam mê thách thức và phá bỏ những giới hạn.
Writer: Rosie.
Editor: Nam LB.
Bản quyền nội dung bài viết thuộc về Love Books Love Life. Yêu cầu không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý của tác giả. Hãy tôn trọng tác giả bằng cách khi Re-post chú thích ghi nguồn đầy đủ!“Love Books Love Life – Lắng nghe để sẻ chia”
1 Comment